III, Màn kịch cuối cùng, người dọn bữa tiệc này là ai?

– Tới đây thì có một câu hỏi logic sẽ xuất hiện: trò chơi này nó không thể tiếp diễn mãi mãi đúng không? Cổ phần trên giấy tờ sẽ là vô nghĩa nếu bạn không thể đổi nó lấy tiền thật, vậy thì làm thế nào để các nhà sáng lập tỷ phú và các quỹ Venture Capital chốt lời? Họ cần có một lối thoát, và lối thoát vĩ đại nhất, hợp pháp nhất, được tung hô nhiều nhất chính là IPO, phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng.

– IPO là cái màn kịch cuối cùng, nơi mà phép thuật được hoàn tất. Đây là lúc mà công ty, thực ra vẫn đang lỗ hàng ngàn tỷ, được đưa lên sàn chứng khoán như là Nasdaq ở Mỹ vậy. 

– Vậy thì ai sẽ là người mua những cổ phiếu này? Thực ra chính là bạn, là công chúng, là những nhà đầu tư nhỏ lẻ bị hấp dẫn bởi câu chuyện về công ty xe điện của tương lai. Nó sẽ là các quỹ hưu trí, các quỹ tương hỗ đang quản lý tiền tiết kiệm của hàng triệu giáo viên, y tá, công nhân,  những người đang chơi theo luật của nền kinh tế thực.

Hãy cùng nhìn lại chỗ thức ăn từ đầu đến cuối nhé: 

+ Những nhà đầu tư thiên thần và Venture Capital ở Series A, Series B, Series C; họ mua cổ phiếu với giá một xu, mười xu rồi một USD. Họ là những kẻ tạo ra bữa tiệc. 

+ Các ngân hàng đầu tư Wall Street, họ là những người tổ chức bữa tiệc đó: họ định giá cổ phiếu, viết ra những bản báo cáo phân tích hào nhoáng và bán câu chuyện cho công chúng, họ nhận về một khoản phí khổng lồ. Và 

+ Tất cả công chúng là những người dọn dẹp bữa tiệc này. Dân chúng mua cổ phiếu đó với giá 50 USD vào ngày IPO, hoặc sau khi mà thời gian khóa cổ phiếu kết thúc. Các nhà đầu tư ban đầu, như các nhà đầu tư thiên thần hay Venture Capital và những nhà sáng lập, sẽ từ từ bán ra số cổ phiếu họ mua vào lúc đầu với giá một xu ấy, và họ sẽ bán nó với giá 50 USD cho bạn. Khoảng 10 triệu USD đầu tư của họ thành 7 tỷ USD bằng đúng cách này.

+ Lúc này những công ty như Meituan, Didi hay iFood vẫn có thể tiếp tục lỗ, nhưng điều đó thì không còn quan trọng với những nhà đầu tư ban đầu nữa rồi. Họ đã thoát ra, đã exit. Trò chơi của họ đã kết thúc, và người gánh rủi ro bây giờ là bạn, những nhà đầu tư công chúng.

+ Nếu công ty cuối cùng cũng kiếm được lợi nhuận thì bạn sẽ thắng, nhưng nếu một câu chuyện sụp đổ, nếu công ty không bao giờ có lãi, hay nếu bong bóng vỡ, thì bạn sẽ là người cầm giữ đống giấy lộn vô giá trị. 

+ Cỗ máy này là một hệ thống hoàn hảo để tư nhân hóa lợi nhuận và xã hội hóa rủi ro. Những Venture Capital và những nhà sáng lập hưởng lợi nhuận gấp 10.000 lần, còn công chúng thì sẽ thay nhau gánh lấy rủi ro thua lỗ.

+ Đây chính là lý do tại sao những nhà sáng lập Didi có tài sản 105.000 tỷ đồng trong khi công ty thì lỗ 175.000 tỷ đồng. Tài sản của anh ta đến từ việc bán cổ phần, tức là bán lời hứa cho những nhà đầu tư về sau, chứ không phải từ việc công ty Didi kiếm được lợi nhuận.

Ba quy tắc sống còn: 

– Bạn không thể phá hủy cỗ máy này, đó là nền tảng của hệ thống tài chính hiện đại rồi. 

– Bạn không thể lật đổ bàn cờ được nhưng bạn có thể học được luật chơi. 

– Bạn cũng có thể từ chối trở thành con mồi, bạn có thể lựa chọn để trở thành người quan sát, người hiểu được cơ chế ngầm. 

– Nếu bạn muốn tồn tại, thích nghi trong cái ma trận này, hãy nắm vững ba quy tắc như sau:

1. Quy tắc số một: Phân biệt sản phẩm và câu chuyện.

– Khi bạn nhìn vào một công ty, hãy ngừng hỏi: “Sản phẩm của họ có tốt không?” mà hãy bắt đầu hỏi rằng: “Câu chuyện họ bán là gì?” 

– Một công ty có thể có sản phẩm tệ hại nhưng câu chuyện hay, ví dụ như WeWork từng bán câu chuyện “thay đổi thế giới công sở” và được định giá hàng chục tỷ USD. Một công ty có thể có sản phẩm tốt nhưng câu chuyện nhàm chán và không bao giờ được gọi vốn. 

– Hiểu được câu chuyện nào đang được giới tài phiệt mua bán thì bạn sẽ hiểu được dòng tiền đang chảy về đâu.

2. Quy tắc số hai: Tách biệt sức khỏe công ty và giá cổ phiếu.

– Một công ty lỗ nặng không có nghĩa là cổ phiếu của nó sẽ giảm. Một công ty có lãi cũng không có nghĩa là cổ phiếu của nó sẽ tăng giá. 

– Giá cổ phiếu trong nền kinh tế định giá không phản ánh lợi nhuận hiện tại; nó phản ánh niềm tin của thị trường vào câu chuyện tương lai. Nó là một cuộc thi sắc đẹp, một trò chơi tâm lý đám đông được bơm thổi bằng dòng vốn rẻ từ các ngân hàng trung ương như Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (FED) và các quỹ đầu tư. Đừng bao giờ nhầm lẫn bảng cân đối kế toán với biểu đồ giá cổ phiếu.

3. Quy tắc số ba: Biết rõ vị trí của bạn trong chuỗi thức ăn.

– Khi bạn nghe trên tin tức về một vụ IPO bom tấn, hãy tự hỏi rằng mình là ai trong cái bữa tiệc này. Nếu bạn không phải nhà đầu tư vòng A, bạn không phải người sáng lập, bạn không phải ngân hàng bảo lãnh phát hành, thì rất có thể bạn chính là thanh khoản lối thoát. Bạn sẽ là người mà những kẻ khác đang bán cổ phiếu cho. Họ mua lúc một xu, bạn mua lúc 50 USD. 

– Chúng ta không chơi cùng một trò chơi. Họ đang thu hoạch, còn bạn thì đang gieo mầm cho sự rủi ro.

Kết luận:

– Sự thật là: cỗ máy được thiết kế để hoạt động chính xác như vậy. Những chiếc xe điện đang lỗ hàng trăm triệu chỉ là những bánh răng nhỏ trong một thiết bị phức tạp hơn rất nhiều, một thiết bị được thiết kế để tập trung của cải với tốc độ chưa từng thấy. 

– Hệ thống không bị hỏng đâu. Nó đang vận hành đúng như thiết kế.

– Sự lựa chọn của bạn không phải là tức giận hay phẫn nộ, đó là lãng phí năng lượng. Sự lựa chọn của bạn là thức tỉnh. Hiểu luật chơi không đảm bảo rằng bạn sẽ thắng, nhưng nó đảm bảo rằng bạn sẽ không còn là một con tốt thí bị động, một con cừu bị dẫn dắt bởi những câu chuyện hào nhoáng. Bạn sẽ bắt đầu nhìn thế giới này bằng đôi mắt của một người chơi, chứ không phải bằng con mắt của một khán giả.